Vào "vụ" lá mùng năm

Thứ tư, 08/06/2016 09:45

(Cadn.com.vn) - Nước lá mùng năm gồm các loại cây cỏ (có cả các loại thuốc Nam) có tác dụng tiêu thực, giải nhiệt, tăng sức đề kháng cho cơ thể. Cứ đến dịp mùng 5-5 âm lịch (Tết Đoan ngọ), làng thuốc Nam cũng như người dân ở các làng quê Quảng Nam lại vào "vụ" lá mùng năm.

Từ cuối tháng 4 âm lịch, khi nắng hè dần gay gắt, bà Nguyễn Thị Năm ở P. Hòa Hương (TP Tam Kỳ, Quảng Nam) lại lọ mọ mang bao ni-lon lùng sục khắp các bụi bờ hái lá mùng năm. Theo kinh nghiệm của bà Năm, những thứ lá trong gói lá mùng năm bà thường hái là chùm đường, vú sữa, đinh lăng, chè già, lá dâu, hóc hương, rẽ quạt, đại tướng quân, thuốc cứu, chó đẻ, cỏ bàng, lá dằn, lá chổi, cỏ cú, gốc sát, bù xít, măng sậy, mồng gà trắng và nhiều thứ nữa. Bà Năm cho biết, việc hái lá mùng năm của bà là theo kinh nghiệm gia đình, do bà và mẹ "truyền nghề" lại. "Lá mùng năm hái về để nấu nước uống trong gia đình là chính. Hái lá nhiều thì để lại cho người quen hoặc mang ra chợ bán lấy tiền mua ít mắm muối"-bà Năm nói.

Cách chế biến lá mùng năm khá đơn giản. Khi hái hoặc mua ở chợ về, băm nhỏ ra, trộn đều rồi phơi qua hai ba nắng cho khô để cất vào bao dùng dần. Khi dùng thì nấu lá lấy nước như nấu nước chè hoặc làm theo cách pha trà. Dân gian tin rằng, lá mùng năm hái đúng dịp trưa (chính ngọ) ngày mùng năm có tác dụng chữa bệnh (?). Nhưng theo Đông y, lá mùng năm không phải là những loại cây lá thường mà hầu hết là những loại cây thuốc Nam có tác dụng chữa nhiều loại bệnh. Đó là lá mã đề, râu bắp, gương sen, mơ, cỏ ống có tác dụng lợi tiểu, bổ thận, giải nhiệt; lá sả, bạc hà, é, tía tô, tần, gừng để tăng sức đề kháng, chống các bệnh thời tiết, cảm ho; lá dỏ dẻ, chành nành để kích thích tiêu hóa; lá ổi để chắc bụng; lá ngủ ngày, bồ đường, tim sen, vông để an thần...

Có cầu ắt có cung. Từ đầu tháng năm âm lịch, từ khắp chợ quê đến chợ phố ở Quảng Nam đã chộn rộn vào mùa mua bán lá mùng năm. Người mang lá ra chợ bán, người mua lá về dùng. Tùy theo chủng loại lá mà mỗi bó lá mùng năm (1kg) có giá bán từ 30-50 ngàn đồng. Chị Phan Thúy Hồng, người dân ở thị trấn Nam Phước (H. Duy Xuyên, Quảng Nam) cho biết: "Gia đình tôi có thói quen uống nước lá mùng năm, vì thấy nước lá này cũng dễ uống, nghe nói chữa được một số bệnh, rất có lợi với sức khỏe của người già. Uống nước lá mùng năm vào mùa hè thấy mát, hương thơm dễ chịu. Mùa đông uống thấy ấm, đỡ ho do cảm lạnh. Vì thế mà nhiều gia đình đã mua trữ sẵn lá mùng năm để nấu uống quanh năm suốt tháng".

Dịp mùng 5-5 (âm lịch), nhiều gia đình ở Quảng Nam chuẩn bị lá mùng năm để uống.

Hằng năm, cứ vào mỗi dịp mùng năm, người dân từ các nơi lại đổ về làng Phường Củi - Giếng Lách (thôn Trà Đỏa, xã Bình Đào, H. Thăng Bình, Quảng Nam) tìm mua lá mùng năm gia truyền đêm về phơi uống. Sở dĩ Phường Củi - Giếng Lách nổi tiếng là "vựa" lá mùng năm là làng này là còn trồng nhiều loại cây thuốc Nam gia truyền quý hiếm. Tương truyền, do làng Phường Củi - Giếng Lách nằm trên sông Trường Giang - con đường vận chuyển ghe bầu ở Quảng Nam - nên khách thương hồ thường ghé chân. Một đoàn thuyền vận chuyển dược liệu của các thầy thuốc "người Tàu" đậu tại bến sông này, tình cờ phát hiện tại đây rất nhiều loại cây thuốc mọc đầy như cỏ mà họ đang cần tìm. Từ đó, các thầy thuốc bèn tìm mua và bày cho dân làng trồng nhân giống để bán cho họ. Sau đó, tại thương cảng Faifo (Hội An ngày nay) một đại lý chuyên thu mua cây thuốc Nam của "người Tàu" ra đời. Làng thuốc mùng năm Phường Củi - Giếng Lách ra đời từ đó. Và mỗi năm, đến dịp tết Đoan Ngọ, mỗi hộ dân ở đây cũng kiếm thu nhập 1-2 triệu đồng từ việc bán lá mùng năm.

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, nhìn vào danh mục lá mồng 5 chúng ta thấy rằng, niềm tin này được xác lập không phải do các ý niệm siêu nhiên mà có cơ sở vững chắc từ đặc tính y dược của cây cỏ. Cây cỏ - lá thuốc mọc ở đâu đó chung quanh nhà, ở ngoài vườn, trong các bụi rào giậu mà ta không chú ý. Vì vậy tục hái lá thuốc mùng năm như một nhắc nhở bằng hình thức linh thiêng để mọi người lưu ý hái một ít lá cây - vị thuốc có sẵn để dùng khi cần thiết. Nước lá mồng năm là loại nước uống truyền thống cần được lưu ý, nghiên cứu, bảo tồn.

Thạch Hà